Αξιοθέατα

Αερόμυλος

Ο πρώτος μύλος στον οποίο οι παλαιοί κάτοικοι του Μαρκοπούλου άλεθαν τα σιτηρά τους. Το χτίσιμο του είναι άγνωστο πότε έγινε, ενώ είναι γνωστό πως σε κάποια φάση της λειτουργίας του αγοράστηκε από τον Γεώργιο Δημητρίου ή Βούλγαρη, φερμένο από την περιοχή της βόρειας Μακεδονίας. Άγνωστο επίσης είναι το πότε σταμάτησε να λειτουργεί, πιθανόν να τερμάτισε τη λειτουργία του στο τέλος του 19ου αιώνα.

Το σίγουρο είναι ότι λειτουργούσε το 1870, και να γιατί: Τα πιτσιρίκια του χωριού τρελαίνονταν τότε να πηγαίνουν στον Αερόμυλο και να βάζουνε το μυλωνά να τους γυρίζει με τη φτερωτή. Πράγματι αυτός, όταν ο μύλος δεν άλεθε, τους κρέμαγε από το γιακά της πουκαμίσας τους στο γάντζο της φτερωτής και αργά αργά τους έφερνε μια βόλτα και μετά τους ξεκρέμαγε.

Λένε για κάποιον εξάχρονο, Κώστα Γκλιάτη, γεννημένο το 1864, που τον κρέμασε για τη συνηθισμένη βόλτα και τον ξέχασε να γυρίζει, αφού αυτή τη στιγμή ένας ντόπιος είχε φέρει τέσσερα τσουβάλια στάρι για άλεσμα. Και δώσ’ του γύριζε ο μικρός, πάνω – κάτω και ώσπου να τελειώσει το άλεσμα, για να πάρει ο μυλωνάς χαμπάρι τον πιτσιρικά και να τον αποκαθηλώσει, αυτός είχε γίνει «κουδούνι».

Έκτοτε ο αερόμυλος έδωσε τη θέση του στους νέας τεχνολογίας κυλινδρόμυλους και άρχισε να ερειπώνει. Τη δεκαετία του ‘80 το τότε δημοτικό συμβούλιο προέβη στη στερέωση του «κουφαριού» του αερόμυλου, ενώ μέσα στο 2000 η τότε δημοτική αρχή αποκατέστησε τον αερόμυλο στην πρώτη του μορφή, παρεμβαίνοντας και στον περιβάλλοντα χώρο, αποδεχομένη σχετική δωρεά του Περικλή Εμπειρίκου.

Θέατρο Σάρας

Ένα εκπληκτικό θέατρο χιλίων θέσεων, με υπέροχη θέα και καταπληκτική ακουστική, φωλιασμένο στις ανατολικές υπώρειες του λοφίσκου της παλιάς δεξαμενής, απ’ όπου υδρεύετο το Μαρκόπουλο. Το θέατρο, το κυλικείο η προτομή του «Γιατρού του Πέτρου», είναι τα τρία σημεία αναφοράς της παλιάς αλάνας της Σάρας, που το 2001 μετατράπηκε από κέντρο βόσκησης οικόσιτων ζώων, σε Κέντρο Πολιτισμού υψηλών προδιαγραφών.

Η μεταμόρφωση έγινε, αφού προηγουμένως ο Δήμος προέβη σε απαλλοτρίωση των ιδιωτικών εκτάσεων που βρίσκονταν στην περιοχή και αφού στη συνέχεια, αξιοποίησε σχετική χρηματοδότηση από μέρους της «Αερολιμήν Αθηνών», στο πλαίσιο δημιουργίας αντισταθμιστικών έργων σε όμορους του Αεροδρομίου Δήμους.

Η πλατεία ονομάστηκε «Πλατεία Ιατρού Πέτρου Παναγιώτου», του οποίου στήθηκε η προτομή σε περίοπτη θέση, αριστερά στην είσοδο, εξόδοις του συμπολίτη μας Σωτηρίου Παν. Δράκου.

Σιδηροδρομικός Σταθμός

Ένας από τους μεγαλύτερους και ωραιότερους σιδηροδρομικούς σταθμούς της Αττικής, κτισμένος τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα. Κατασκευάστηκε από την εταιρεία «Σιδηρόδρομοι Αττικής» που συστήθηκε το 1882, προκειμένου να εξυπηρετήσει τα Μεταλλεία Λαυρίου που επαναλειτούργησαν τότε, μετά από αδράνεια αρκετών αιώνων. Διέθετε κυλικείο, εστιατόριο, το οποίο επί σειράς ετών λειτουργούσε ο Αναστάσιος Πανουργιάς, καθώς και χώρους φύλαξης εμπορευμάτων, φύλακας των οποίων, διετέλεσε για λίγα χρόνια, γύρω στο 1912, ο νικητής του Μαραθωνίου του 1896, Σπύρος Λούης.

Ο Σιδηροδρομικός Σταθμός Μαρκοπούλου έκλεισε το 1957, όταν σταμάτησε η λειτουργία του τρένου Αθηνών – Λαυρίου. Με την πάροδο των ετών ερημώθηκε, φθάνοντας σχεδόν μέχρι την κατάρρευση του.

Τον σιδηροδρομικό Σταθμό Μαρκοπούλου επισκεύασε ο Δήμος το 1994, αξιοποιώντας μεταξύ άλλων και σχετική χορηγία του Κωνσταντίνου Δημητριάδη.

Συνεταιρισμός ΜΑΡΚΟ

Από τους Αμπελώνες του Μαρκόπουλου στα Μεσόγεια Αττικής, που εδώ και αιώνες καλλιεργούνται στην ίδια γη, από τους κατοίκους της και με την παράδοση της «ΜΑΡΚΟ» στην τέχνη της οινοποίησης, φροντισμένο από ανθρώπους με σύγχρονη αντίληψη και παραδοσιακή πείρα, φτιάχνεται ο λευκός επιτραπέζιος οίνος. Μεστός και γευστικός, δροσερός και φρουτώδης.

Από τον ήλιο της Αττικής και το άρωμα του ρετσινιού της περιοχής, έρχεται από αιώνες στο τραπέζι σας η χαρακτηριστική μεσογείτικη ρετσίνα.

Στην πολύχρονη ύπαρξή της έχει διακριθεί με πολλά βραβεία, όπως της Ακαδημίας Αθηνών το 1936, της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης το 1936 και το 1955 και επίσης με το 1ο παγκόσμιο βραβείο ποιότητας στις Βρυξέλλες, το 1984 και το 3ο πανελλήνιο βραβείο ποιότητας το 2001.

Ναός Αρτέμιδος

 Οι θεές του τοκετού και των παιδιών

 Στη Βραυρώνα, στα ανατολικά παράλια της Αττικής, βρισκόταν ένα από τα αρχαιότερα και πιο σεβάσμια ιερά. Εκεί λατρεύονταν η Βραυρωνία Άρτεμις και η Ιφιγένεια, που ήταν προστάτιδες της γονιμότητας και της ευτοκίας των γυναικών.

Το ιερό βρίσκεται σε μια μικρή κοιλάδα, που απλώνεται ανάμεσα από χαμηλούς λόφους και τη θάλασσα, η οποία εισχωρεί ανάμεσά τους, δημιουργώντας ένα βαθύ φυσικό λιμάνι. Ο Ερασίνος, ένας χείμαρρος που ακόμα και σήμερα την διαρρέει, απειλούσε πάντα το ιερό με τις πλημμύρες του.

Στο χώρο του ιερού σώζονται αναστηλωμένα τμήματα από μια στοά, τα ερείπια του ναού, καθώς και άλλα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα. Στο Μουσείο, που είναι ένα από τα πιο σημαντικά της Αττικής, υπάρχουν ευρήματα της Βραυρώνας και άλλων οικισμών και νεκροταφείων της Αττικής, όπως από το Πόρτο Ράφτη, η Μερέντα, η Περάτη και την Ανάβυσσο.

Προϊστορία και μύθοι

Η περιοχή της Βραυρώνας κατοικήθηκε για πρώτη φορά γύρω στο 3500 π.Χ., δηλαδή στην ΄Υστερη Νεολιθική Εποχή, όπως προδίδουν τα κομμάτια από σπασμένα αγγεία (όστρακα), που βρέθηκαν στο μυχό του κόλπου. Στην Εποχή του Χαλκού που ακολουθεί, χτίζεται στην κορυφή του λόφου Χαμολιά, μια σημαντική οχυρωμένη ακρόπολη, και στα τέλη της, γύρω στο 1200 π.Χ., χρονολογείται το μυκηναϊκό νεκροταφείο, στους πρόποδες του ίδιου λόφου (ανατολικά του Μουσείου).

Εκτός από αγγεία και όπλα, ανάμεσα στα κτερίσματα των τάφων βρέθηκαν και μικρά γυναικεία ειδώλια (πήλινα αγαλματίδια), που μαρτυρούν τη λατρεία κάποιας γυναικείας θεότητας της φύσεως, θεάς της γονιμότητας, της βλάστησης και της καρποφορίας. Αυτή είναι η παλαιότερη λατρεία στην περιοχή, που συνδυάστηκε αργότερα με τη λατρεία της Αρτέμιδος, που ήταν και αυτή προστάτης της φύσεως, των αγρίων ζώων, των καρπών και των γυναικών στα οικιακά τους έργα, κυρίως όμως την ώρα του τοκετού.

Τη λατρεία αυτή, λέγεται ότι την έφερε η Ιφιγένεια μαζί με τον Ορέστη τον αδερφό της, από τη χώρα των Ταύρων (Κριμαία), όπου ήταν ιέρεια στο ναό της Αρτέμιδος. Η θεά είχε σώσει την Ιφιγένεια, αρπάζοντας την από την πυρά που τη θυσίαζε ο πατέρας της Αγαμέμνονας, στην Αυλίδα.

Το μύθο που αναπτύχθηκε στην τραγωδία, «Ιφιγένεια εν Ταύροις» του Ευριπίδη, αναφέρει και ο Παυσανίας, λέγοντας τα εξής:

«Σε κάποια απόσταση από το Μαραθώνα, βρίσκεται η Βραυρώνα στην οποία λένε πως αποβιβάστηκε η Ιφιγένεια η κόρη του Αγαμέμνονα, η οποία είχε ξεφύγει από τη χώρα των Ταύρων, φέρνοντας μαζί της το άγαλμα της Αρτέμιδος. Η Ιφιγένεια άφησε το άγαλμα εδώ και πήγε κατόπιν στην Αθήνα και στο Άργος. Ένα αρχαίο ξόανο (ξύλινο άγαλμα) της Αρτέμιδος υπάρχει ακόμα εδώ». Ένα ξύλινο άγαλμα αναφέρεται επίσης ότι μετέφεραν οι Πέρσες από εδώ, στα Σούσα. Οι αρχαίοι πίστευαν, ότι η Ιφιγένεια όχι μόνο έφερε στη Βραυρώνα τη λατρεία της Αρτέμιδος, αλλά ότι έμεινε εδώ μέχρι το θάνατό της.

Πράγματι, στο βράχο πάνω από το ναό, βρέθηκε μια εσοχή, μέσα και έξω στην οποία, υπήρχαν στάχτες, κτερίσματα (αφιερώματα) και μικρά κτίσματα που πρόδιδαν ταφικό μνημείο. Οι Έλληνες των Κλασικών χρόνων το ονόμαζαν «κενήριον», πίστευαν ότι ανήκε στην Ιφιγένεια, και τελούσαν θυσίες και άλλες λατρευτικές τελετές προς τιμήν της.

Ιστορία

Η ιστορία του ιερού αρχίζει γύρω στα τέλη του 8ου αι. π.Χ. Τον 7ο και 6ο θα πρέπει να υπήρχε κάποιος περίβολος και ίσως μικρός ναός. Τη μεγαλύτερη ακτινοβολία του τη γνώρισε στα Κλασικά χρόνια, εποχή στην οποία ανήκουν και τα περισσότερα κτίρια. Την εποχή αυτή η Άρτεμις λατρεύτηκε με την επωνυμία «Κουροτρόφος», δηλαδή θεά προστάτιδα των νεογέννητων παιδιών. Οι γυναίκες της έταζαν το παιδί που θα γεννούσαν και της αφιέρωναν τα ενδύματά τους σε αναγνώριση της προστασίας της, όταν ο τοκετός ήταν καλός. Αντίθετα, όταν οι γυναίκες πέθαιναν στον τοκετό, τα ενδύματά τους γίνονταν προσφορά στην Ιφιγένεια, που λόγω του θανάτου και του ενταφιασμού της σε αυτό το μέρος, λατρευόταν ως χθόνια θεά (του Κάτω Κόσμου).

Τη λατρεία της Βραυρωνίας Αρτέμιδος στήριξαν και ενθάρρυναν μεγάλοι πολιτικοί που κατάγονταν από εκεί, όπως ο Πεισίστρατος, ο Μιλτιάδης και ο Κίμων. Η σημασία αυτής της λατρείας τον 5ο αι. προκύπτει και από το ιερό που χτίστηκε πάνω στην Ακρόπολη, αφιερωμένο στη Βραυρώνια Άρτεμη, που ήταν «μετόχι», όπως θα λέγαμε σήμερα, του μεγάλου ιερού της Βραυρώνας.

Η ιστορία του ιερού και η λατρεία στη Βραυρώνα σταματούν τον 3ο αι. π.Χ., όταν η περιοχή εγκαταλείπεται, επειδή το ποτάμι, με τις πλημμύρες, δημιούργησε προσχώσεις και νέες πλημμύρες που δεν μπορούσαν πια να αντιμετωπιστούν. Η ιερότητα της περιοχής όμως παραμένει στις μνήμες των ανθρώπων, αφού 800 χρόνια αργότερα, χτίζεται μια εκκλησία, παλαιοχριστιανική βασιλική, στους πρόποδες του λόφου, δίπλα στο δρόμο, 500 περίπου μέτρα πριν φθάσουμε στο ιερό.

Τα κτίρια του ιερού

Η κύρια είσοδος ήταν όπως και σήμερα στη δυτική πλευρά του ιερού, στο δρόμο που ερχόταν από την Αθήνα. Προσπερνώντας τη γέφυρα των Κλασικών χρόνων, μια από τις καλύτερα διατηρημένες κλασικές γέφυρες και την ιερή πηγή, στοιχείο απαραίτητο σε κάθε λατρεία, βλέπουμε στα αριστερά μας αναστηλωμένο, ένα τμήμα της δωρικής στοάς.

Το κτίριο αυτό, που χτίστηκε το 420 π.Χ. και έμεινε μισοτελειωμένο, δίνει τον ξεχωριστό χαρακτήρα στο ιερό. Η στοά σε σχήμα Π (43×27 περίπου μέτρα), δημιουργεί μια τετράγωνη εσωτερική αυλή. Το κτίριο αυτό διέθετε εννέα δωμάτια με θέσεις για έντεκα κρεβάτια το καθένα, καθώς και επτά μαρμάρινα τραπέζια.

Σε αυτή τη στοά βρέθηκαν και τα περισσότερα αγάλματα «άρκτων», δηλαδή μικρών κοριτσιών – υπηρετριών του ιερού, που βρίσκονται στο Μουσείο, οι βάσεις τους όμως έχουν μείνει επί τόπου. ΄Ήταν προφανώς αναθήματα των οικογενειών, που τα παιδιά τους είχαν μεγαλώσει και φύγει από το ιερό.

Στην επιγραφή των επισκευών των κτιρίων του ιερού αναφέρεται έναν «Παρθενών». Πιθανότατα ήταν η ίδια η στοά που φιλοξενούσε τις μικρές παρθένες.

Ο ναός

Ο ναός που ήταν αφιερωμένος στην Άρτεμη, σώζεται μόνο μέχρι την κρηπίδα του, δηλαδή το επίπεδο τμήμα όπου ακουμπούσαν οι κίονες. Χτισμένος στο υψηλότερο σημείο για να δεσπόζει στο χώρο, με διαστάσεις 19×10 μ. και κίονες δωρικού ρυθμού. Ένα ανάλημμα συγκρατούσε τα χώματα και δημιουργούσε πλάτωμα στο ανατολικό μέρος του ναού, όπου βρισκόταν ο βωμός, γύρω από τον οποίο συγκεντρώνονταν οι πιστοί για να τελέσουν τις θυσίες.

Εξωτερικά δεν γνωρίζουμε πως ήταν διακοσμημένος ο ναός. Ένα κεφάλι κατσίκας που βρίσκεται στο Μουσείο, ίσως ανήκει σε κάποιο αέτωμά του. Τίποτε δεν γνωρίζουμε επίσης για το λατρευτικό άγαλμα της θεάς.

Τα Βραυρώνια

Όπως σε κάθε μεγάλο ιερό αρχαιότητας, έτσι και εδώ, γίνονταν τελετές και διάφορες άλλες εορταστικές εκδηλώσεις κάθε χρόνο και μεγαλύτερες κάθε τέσσερα χρόνια. Τα Βραυρώνεια, όπως ονομάζονταν, περιλάμβαναν μουσικούς αγώνες, απαγγελίες ποιημάτων του Ομήρου και διάφορα αθλητικά αγωνίσματα. Στα Μεγάλα Βραυρώνεια, η πομπή ξεκινούσε από το ιερό της Ακρόπολης και κατέληγε στο παραθαλάσσιο αυτό ιερό, ενώ οι ετήσιες γιορτές είχαν τοπικό χαρακτήρα.

Τα ανάγλυφα που έχουν βρεθεί στο ιερό και φυλάγονται στο Μουσείο, φανερώνουν δύο από τις κύριες λατρευτικές εκδηλώσεις προς τιμήν της θεάς, τη θυσία και την αρκτεία. Η θυσία συνήθως γινόταν με ταύρο, ζώο σχετικό με το επίθετο της θεάς ως Ταυροπόλου. Στα πλαίσια της γιορτής, γύρω από το βωμό γινόταν και το «ιερό κυνηγέσιο», μια θεατρική παράσταση που είχε ως θέμα ένα μυθικό κυνήγι της Αρτέμιδος, όπως δείχνουν οι παραστάσεις στους μελανόμορφους κρατηρίσκους, που εκτίθενται στο Μουσείο.

Η αρκτεία

Μια ιδιότυπη διαδικασία της λατρείας της Αρτέμιδος, που τη χαρακτηριστικότερη μορφή της τη συναντάμε στη Βραυρώνα, ήταν η Αρκτεία. Η ονομασία προέρχεται από τη λέξη άρκτος (αρκούδα), που ήταν το αγαπημένο ζώο της θεάς.

Ο ύστερος, αιτιολογικός, μύθος αναφέρει πως κάποτε υπήρχε στο ιερό μια ήμερη αρκούδα, που τη σκότωσαν δύο αδέλφια, γιατί πάνω στο παιχνίδι γρατσούνισε και πλήγωσε τη μικρή τους αδελφή. Σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος και για εξευμενισμό της θεάς, μικρά κορίτσια διέμεναν στο ιερό υπηρετώντας την Άρτεμη. Στην ουσία όμως, η αρκτεία ήταν μια θητεία στο ιερό, μικρών κοριτσιών 5 – 10 ετών, που οι γονείς τους τα είχαν τάξει στη θεά πριν ή κατά τον τοκετό.

Κατά τη διάρκεια της αρκτείας, τα κοριτσάκια ζούσαν μέσα στο τέμενος και στις μεγάλες γιορτές συμμετείχαν στους λατρευτικούς χορούς γύρω από το βωμό, κρατώντας αναμμένους πυρσούς όπως δείχνουν παραστάσεις σε αγγεία του 6ου και 5ου αιώνα. Με τον τρόπο, αυτό οι αρχαίοι πίστευαν, ότι εξευμενίζεται η θεά από την κακή συμπεριφορά των μεγάλων και εξασφαλίζεται η ευκαρπία της γης και η ευγονία των γυναικών.

Στο ιερό λατρευόταν επίσης η Λητώ, μητέρα της Αρτέμιδος, ο Απόλλων και ο Διόνυσος.

Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας

Το Μουσείο κτίστηκε τη δεκαετία του ’60 για να στεγάσει κυρίως τα ευρήματα που προέρχονται από το γειτονικό ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, αλλά περιλαμβάνει και εκθέματα από ευρήματα ανασκαφών στον προϊστορικό οικισμό της Βραυρώνας και στην ευρύτερη περιοχή των Μεσογείων. Ο εκθεσιακός χώρος του αποτελείται από πέντε αίθουσες (Αίθουσα γλυπτών, Αίθουσα Κεραμικής και Μικροτεχνίας, Αίθουσα Ειδωλίων, Αίθουσα Μερέντας και Αίθουσα Αναβύσσου) και ένα αίθριο.

Στα εκθέματα περιλαμβάνονται έργα κεραμικής μικροτεχνίας, κοσμήματα, ειδώλια, αγγεία, αγάλματα κ.ά., τα περισσότερα από τα οποία έχουν σχέση με τη λατρεία της θεάς Άρτεμης. Φαίνεται πώς εκθέματα που ξεχωρίζουν και γοητεύουν ιδιαίτερα τους επισκέπτες του Μουσείου είναι τα διάσημα παιδικά αγάλματα. Τα εκθέματα που προέρχονται από τον προϊστορικό οικισμό της Βραυρώνος και την περιοχή των Μεσογείων είναι κυρίως έργα κεραμικής και αντικείμενα καθημερινής χρήσης.

Πύργος Βραυρώνας

Είναι ένα από τα ελάχιστα οχυρωματικά έργα, που η Φραγκοκρατία κληροδότησε στα Μεσόγεια. Ήταν ένα είδος μοναχικής βίγλας που είχε σαν σκοπό τη μετάδοση μηνυμάτων με τη χρήση καπνού την μέρα και φωτιάς τη νύχτα.

Κάθε πύργος – βίγλα (αντίστοιχος της βυζαντινής φρυκτωρίας ), βρισκόταν σε οπτική επαφή με τον προηγούμενο του πύργο – βίγλα, καθώς και με τον επόμενό του. Με αυτό τον τρόπο, από πύργο σε πύργο, το μήνυμα έφτανε ταχύτατα στον προορισμό του. Εννοείται, ότι η φωτιά που έφτιαχνε τον καπνό για την ημέρα και τις φλόγες για τη νύχτα, αναβόταν από το Βιγλάτορα στην ταράτσα του πύργου. Λέγεται πως αρκούσε μια ώρα, για να φτάσει το μήνυμα από τα παράλια της Ασίας στα παράλια της Ευρώπης.

Ο πύργος της Βραώνας, καθώς και ο ομόλογός του της Λιάδας, χρησιμοποιούντο για την ειδοποίηση των κατοίκων της περιοχής, για την εμφάνιση πειρατών.

Η τοπική παράδοση θέλει τον πύργο της Βραώνας Ενετικό, κτισμένο δηλαδή μεταξύ των ετών 1394 -1405, ενώ τον συνδέει και με μια δακρύβρεκτη ιστορία, σχετικά με την τύχη του παλικαριού που τον έκτισε.

Οι αρχαιολογικές όμως έρευνες αποδίδουν την κατασκευή του μάλλον στους Βουργουνδίους Ντε Λα Ρος (1204 -1311), εκατό και πλέον χρόνια πριν.

Παναγία Βαραμπά

Περιοχή: Μαρκόπουλο
Τύπος: Ελεύθερος σταυρός
Χρονολογία: 12ος αι.

Βόρεια απ’ την πόλη του Μαρκόπουλου βρίσκεται η κομψότατη μικρή εκκλησία της Παναγίας Βαραμπά[1]. Ο ναός ανήκει στον τύπο του ελεύθερου σταυρού, χωρίς νάρθηκα. Η αρχική χρονολόγηση τον τοποθετούσε στον 13ο αιώνα, αλλά νεώτερες μελέτες τον έχουν αναχρονολογήσει “κατεβάζοντάς” τον στον 12ο αιώνα (Μπούρας). Η τοιχοποιία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, δεδομένου ότι στα κάτω μέρη των τοίχων αποτελείται από spolia, ψηλότερα από ογκώδεις πωρόλιθους, ενώ κοντά στις κεραίες είναι κατασκευασμένη με τέλειο πλινθοπερίκλειστο σύστημα, το οποίο πλέον δεν είναι ιδιαίτερα ευδιάκριτο, αφού οι τοίχοι του ναού έχουν καλυφθεί με ασβέστη.

Στο τόξο του δυτικού τοίχου ιστορείται η Σταύρωση. Αν και δε διακρίνεται καλά, η σκηνή είναι ωραιότατη και εκφραστική, θυμίζοντας τη Σταύρωση στο Δαφνί. Η σύνθεση είναι λιτή και περιλαμβάνει λίγα πρόσωπα σε εξαιρετικά συγκρατημένες στάσεις. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η στάση του Ιωάννη, ο οποίος δεν εικονίζεται στη γνωστή, περιπαθή στάση με το ένα χέρι στο μάγουλο να στηρίζει το γερμένο κεφάλι, αλλά με κλειστό Ευαγγέλιο στο αριστερό χέρι και να κοιτά τον θεατή. Πρόκειται για μια ιδιομορφία που δίνει έμφαση στην έννοια της ιστορικής μαρτυρίας. Ο Ιωάννης εδώ εικονίζεται ως ο ιστορικός που βλέπει και που μαρτυρεί (Ελ. Γκίνη-Τσοφοπούλου). Η τοιχογραφία αυτή χρονολογείται στους παλαιολόγειους χρόνους, λίγο πριν την άλωση. (Ξυγγόπουλος).

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα σπαράγματα τοιχογραφιών που απεκαλύφθησαν στο τύμπανο του τρούλου. Πρόκειται για τέσσερις μορφές, προφανώς προφητών, οι οποίοι εικονίζονται με πολυτελέστατα ενδύματα κεντημένα με μαργαριτάρια και μοτίβα από κρινάνθεμα, ρόδακες και εφαπτόμενους ένσταυρους κύκλους, χαρακτηριστικά της ζωγραφικής του 12ου-13ου αιώνα. Δυστυχώς είναι αδύνατη η ταύτιση των προσώπων, έτσι ώστε να εξαγάγουμε συμπεράσματα σχετικά με την επιλογή των προφητών κ.λ.π., αφενός γιατί δεν έχει σωθεί επιγραφή, αφετέρου γιατί τα υπολείμματα κειμένου στο ανοιχτό ειλητάριο του τελευταίου προς νότον προφήτη είναι αδύνατον να αναγνωρισθούν. Ο ναός δεν αναφέρεται σε ιστορικές πηγές.

Το τοπωνύμιο Βαραμπάς, που ονομάζει την εκκλησία της Παναγίας, είναι πιθανόν φραγκικής προέλευσης και σχετίζεται με τη δραστηριότητα των φράγκων κατακτητών στην περιοχή αυτή της Αττικής μετά το 1204, αφού στην ευρύτερη περιοχή Μεσογείων απαντούν μέχρι σήμερα πολλοί παρόμοιοι τοπωνυμικοί τύποι. Για παράδειγμα, αναφέρουμε τα Κλήσια Φράγκου, Παλάτι, Φράτι, κ.λ.π

[1] Bιβλιογραφία: Γκίνη-Τσοφοπούλου Ελένη, Νεώτερα από τη συντήρηση μνημείων στα Μεσόγεια, Πρακτικά της Γ΄ Επιστημονικής Συνάντησης Ν. Α. Αττικής, Καλύβια 1985, σ. 435-437, Καρακατσάνης Δ. Θ., Το ναϋδριο της Παναγίας Βαραμπά παρά το Μαρκόπουλον, Αθήναι 1975, σ. 22-26, Μπούρας Χαρ. – Μπούρα Λασκαρίνα, Η Ελλαδική ναοδομία κατά τον 12ο αιώνα, Αθήνα 2002, σ. 226-227, Bouras C. – Kaloyeropoulou A.-Andreadi R., Churches of Attica, p. 153-154, plan XV-XVI, illustration 125-130, www.eie.gr/byzantineattica/view.asp?cgpk=490&lg=el&obpk=313&xsl=detail

Άγιος Γεώργιος στο Καδή

Περιοχή: θέση Καδή, περιοχή Μαρκόπουλου
Τύπος: Μονόχωρος καμαροσκέπαστος
Χρονολογία: βυζαντινή φάση

Ο μικρός, μονόχωρος ναός[1] βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή του Μαρκόπουλου, στην περιοχή όπου εκτείνονταν οι αρχαίοι δήμοι Αγνούντος και Μυρρινούντος. Όχι μακριά δηλαδή, από το λόφο Δάγλα, με τον Ταξιάρχη και τη Μερέντα με το ναό της Παναγίας.

Είναι δίρρηκτη μονόκλιτη Βασιλική σκεπασμένη με κεραμίδια. Χρονολογείται γύρω στον 16ο αιώνα. Σήμερα, η εξωτερική όψη του ναού είναι ασβεστωμένη και έτσι δε διακρίνεται ο βυζαντινός του χαρακτήρας. Στη δυτική πλευρά, και πάνω από τη θύρα εισόδου, έχει εντοιχισθεί τμήμα αγάλματος. Στο εσωτερικό του σώζονται τοιχογραφίες βυζαντινής εποχής, που, ωστόσο, ακόμα δεν έχουν μελετηθεί.

Ο περιβάλλων χώρος είναι μαγευτικός, καθώς ο ναός βρίσκεται σε χαμηλό, περιφραγμένο ύψωμα μέσα σε αμπελώνα και κοντά σε ρέμα, όπου μπορεί να φτάσει κάποιος ακολουθώντας την οδό Μυρρινούντος (κοντά στο λόφο Δάγλα), και στη συνέχεια παρακάμπτοντας στην οδό Φιλομήλας. Από εδώ, στρίβοντας δεξιά, σε πολύ μικρή απόσταση, εύκολα θα διακρίνει το ναό στα δεξιά.

[1] ΑΔΗΜΟΣΙΕΥΤΟ, για πληροφορίες απευθυνθείτε στο Υπουργείο Πολιτισμού, 1η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, www.eie.gr/byzantineattica/view.asp?cgpk=490&lg=el&obpk=530&xsl=detail

Ναός Ταξιάρχη Δάγλα. Βορειοδυτική όψη. (Φωτογραφία: Ν. Κοκκινάκης)

Ταξιάρχης Δάγλα (Ντάγλα), Μαρκόπουλο

Περιοχή: Μαρκόπουλο
Τύπος: Ελεύθερος σταυρός
Χρονολογία: 13ος αι.

Στην έξοδο του Μαρκόπουλου, αριστερά της λεωφόρου που οδηγεί στο Σούνιο, μέσα στα όρια του αρχαιολογικού χώρου της Μερέντας βρίσκεται ομάδα μνημείων που χρονολογούνται από τα χρόνια της ύστερης αρχαιότητας μέχρι τους υστεροβυζαντινούς χρόνους. Πρόκειται για την περιοχή στην οποία υψώνεται ο λόφος Δάγλα και όπου στην αρχαιότητα εκτεινόταν ο αρχαίος δήμος Αγνούντος. Ανάμεσα σε ερείπια ναών, δυτικά του Φράγκικου Πύργου που υψώνεται στην κορυφή του λόφου, διατηρείται ακέραιος ο ναός του Ταξιάρχη[1].

Η εκκλησία έχει τον τύπο ελεύθερου σταυρού και σήμερα φέρει προσθήκες στη δυτική πλευρά και ασβεστώματα στις όψεις που καλύπτουν την αρχική τοιχοποιία της.

Οι τοιχογραφίες του Ταξιάρχη που χρονολογούνται στα τέλη του 13ου αι. διατηρούνται κυρίως στο Ιερό και στον τρούλο. Στην αψίδα εικονίζεται η Θεοτόκος όρθια με τον Χριστό μπροστά στο στήθος της (Κυριώτισσα). Τη συνοδεύουν δύο άγγελοι σε προσκύνηση, ενώ στην κατώτερη ζώνη απεικονίζονται τέσσερις ιεράρχες. Στον τρούλο δεσπόζει η μορφή του Παντοκράτορα, ενώ στο τύμπανο του τρούλου εικονίζονται προφήτες και άγιοι ανά ζεύγη. Η παρουσία αγίων στον τρούλο, και μάλιστα ιαματικών (Άγιοι Ανάργυροι, Άγιος Παντελεήμων, Αγία Θεοδότη-η μητέρα των Αγίων Αναργύρων), αποτελεί όχι μόνον επιβίωση παλαιάς παράδοσης, αλλά και ένδειξη για το ότι ο άγνωστος κτήτορας του ναού ίσως είχε αρχικά αφιερώσει την εκκλησία στη μνήμη τους. Οι τοιχογραφίες αποδίδονται σε δύο ομάδες ζωγράφων, πράγμα σύνηθες στις εκκλησίες της Αττικής της ίδιας εποχής. Μπορεί να ενταχθούν στην τρίτη και κάπως επαρχιακή τάση (υπάρχουν άλλες δύο κυρίαρχες τεχνοτροπικές τάσεις στην Αττική της εποχής), στην οποίαν οι ζωγράφοι αποδίδουν με απλά ζωγραφικά μέσα πρόσωπα εκφραστικά με ψυχική ένταση.

Στην ομάδα των μνημείων του λόφου, βρίσκονται ακόμα: ερείπια ναού γνωστού ως Άγιος Κωνσταντίνος στα βόρεια του Ταξιάρχη, ενώ στην άκρη του λόφου σώζεται πύργος της εποχής της Φραγκοκρατίας, στα ανατολικά του οποίου υπάρχουν ερείπια ανώνυμου ναού.

Στις νότιες υπώρειες του λόφου και σε γειτνίαση με τον Φράγκικο Πύργο βρίσκονται τα ερείπια της παλαιοχριστιανικής βασιλικής του Αγίου Αιμιλιανού, με διαπιστωμένες τέσσερις οικοδομικές φάσεις.

[1] Βιβλιογραφία: Μπούρας Χαρ., Η ελλαδική ναοδομία κατά τον 12ο αιώνα, Αθήνα 2002, σ. 337, Μπούρας Χαρ.-Καλογεροπούλου Αθηνά-Ανδρεάδη Ρένα, Εκκλησίες της Αττικής, Αθήνα 1969, σ.156-158, πίνaκας. XVIII, Ασπρά-Βαρδαβάκη Α., Οι βυζαντινές τοιχογραφίες του Ταξιάρχη στο Μαρκόπουλο της Αττικής, Δ.Χ.Α.Ε. περ. Δ΄, 8, 1975-76, σ. 199-229, Bouras C.-Kaloyeropoulou A.-Andreadi R., Churches of Attica, Athens 1970, p.156-157, plan XVIII, photos no:144-156.

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ

• ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ – ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ
• ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ – ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ
• ΑΓΙΟΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ – ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ
• ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ – ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ
• ΑΓΙΑ ΘΕΚΛΗ – ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ
• ΠΑΝΑΓΙΑ ΒΑΡΑΜΠΕΣΑ -ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ
• ΤΑΞΙΑΡΧΕΣ – ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ
• ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ  – MΑΡΚΟΠΟΥΛΟ
• ΑΓΙΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ – ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ
• ΑΓΙΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝΑΣ  –  ΠΟΡΤΟ ΡΑΦΤΗ
• ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ – ΠΟΡΤΟ ΡΑΦΤΗ
• ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ – ΠΟΡΤΟ ΡΑΦΤΗ
• ΠΑΝΑΓΙΑ ΔΡΙΒΛΙΑ –  ΠΟΡΤΟ ΡΑΦΤΗ
• ΜΕΤ/ΡΦΩΣΗ ΣΩΤΗΡΟΣ – ΠΟΡΤΟ ΡΑΦΤΗ
• ΑΓΙΟΣ ΝΗΦΩΝ –  ΠΟΡΤΟ ΡΑΦΤΗ
• ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ –  ΠΟΡΤΟ ΡΑΦΤΗ
• ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ – ΠΟΡΤΟ ΡΑΦΤΗ
• ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ  – ΠΟΡΤΟ ΡΑΦΤΗ 

Απαγορεύεται κατά τον Ν.2121/1993 και κατά τη διεθνή σύμβαση της Βέρνης η αναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή – ολική, μερική, περιληπτική – η κατά παράφραση, η διασκευή, απόδοση του περιεχομένου της παρούσας ιστοσελίδας markopoulo.gr με οποιοδήποτε μέσο και τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, άνευ προηγούμενης έγγραφης άδειας του Δήμου Μαρκοπούλου και του Μουσείου Βραυρώνας.